АМЫР-САНАА (видео)
АМЫР-САНАА
Азия төвү чурттуңга
Амыр-Санаа, кажан келир сен?
Дыңнап ханмас тоолдарда
Тыва чонга чагыгларың бе?
Аргавыста койгун кулаанда
Арткан кара ими төнерге,
Демир куштар ужар апаарга
Дедир кээр дээн даңгырааң шын бе?
Кожумаа:
Адап-сурап, кыйгырып тур бис!
Алгап-йөрээп, алдаржыдар бис!
Арат чонуң катап эргип көр, Амыр-Санаа!
Хараган дег көвей малывыс
Хайыра чок төдер четтивис,
Халак-тилек чедип алдывыс,
Хайнактажып, төнер четтивис.
Чиндилигниң көжээ дажында
Сиилбип, бижээн сөзүң езугаар
Аржаан-суглар чидип, катпаанда
Аъдың мунгаш, чонуң эргип кел!
Кожумаа.
Келир өйнүң сайзыралынга
Кежегевисти кестирди,
Келин кыстар кижээ баргыже
Хевээр чоруур нүүрүн чидирди.
Тыва ханның читпезин күзээн
Дыңгылдайның кыйгызын дыңна!
Эрги, чараш чаңчыл шуут читпээн,
Эрте-дээре келгеш, дузала!
ААЗАШКЫН (ПУСТЫЕ ОБЕЩАНИЯ)
Хуурмааңның бадыткакчызы –
Кудурууңну кезер бодава.
База дуюң хейле чажырба –
Баскан изиң бадыткап тур ышкажыл.
Кожумаа:
Аазаашкын, даңгырагдан
Арның ам-даа кыспас ышкажыл.
Мындаагылар, мени бээр дыңна,
Былдамыыштап, хөрчүүр бодава!
Эрги хевиң черле чажырба,
Эрткен орууң чугаалап тур ышкажыл.
Кожумаа.
Чашпан база бодун билинмес –
Чаагай тараа мен мен деп билир.
Оода-ла чыдыын эскербес
Оозу-ла кээргенчиг-дир.
МЕГЕЧИ ХАМ (ЛЖИВЫЙ ШАМАН)
Үе хевин солуп кетсе-даа,
Үүлгедии эрги-ле хевээр.
Ирик хөмнүг эрги дүңгүрлер
Индирлерде ам-даа дагжап тур.
Кожумаа:
Мези дылдыг, авыястыг
Мегечи хам, дүңгүрүң ырат!
Күчүлелдиң ачызы-биле
Хүндүткелди чаалап алдың,
Хүрүм-баъктың үндезини дээш
Хүрээлерни өртеттириптиң
Кожумаа.
Четкерлериң эдертип алгаш
Чежеге дээр үптеп, мөлчүүр сен?!
Эрлик-Ловуң келдирти берзе
Элзип алган байлааң канчаар сен?!
Кожумаа.
Каптагайны чаяап, бүдүрген
Хайырааты Бурган көрүп ор
Сүрлүг шындан канчап кортпас сен?
Сүнезиниң ушкарыпкаш, чор!
АВАЙ (МАМА)
Орайтааже келбейн барзымза
Оглуң мен дээш сагыш човава.
Кандыг-ла бир шамга даргалар
Каразааштың чажырып каарлар.
Кожумаа:
Дүвүреве, эргим авай,
Дүлгүүр, шооча мени камгалаар,
Улуг аалда онза айыыл чок
Улус база мында эңмежок.
Азы шамга эвес-даа болза
Ажыл чок дээш дөмей-ле хоржок,
Кокайга хой кадартпас бис дээш
Хоругдап-ла чорлар ышкажыл, авай.
Кожумаа.
Чөптүг чорук кажан келирин
Чөгел чокка манап-ла чор мен.
«Буруулугну Бурган өршээр» деп
Бурунгунуң чагыы бар, авай.
КЫЗЫЛ СЫЛДЫС (КРАСНАЯ ЗВЕЗДА)
Кижилерниң хоойлузундаАлександр Саржат-оол
Кинчи кеткен, могап-туруптум,
Шылыттынган мага-бодумну
Шыйлашкыннар дойлап тургай аан.
Кожумаа:
Кызыл-дустай берзимзе
Маанайга кызыл сылдыс аспаңар,
Төрээн чонум ол хүндү демдээнге
Төлеп чок мен, утпаңар!
Ынчалза-даа мээң сеткилим
Ырак дээрже ужуп чаныптар,
Куурумчу мага-бодумну
Кускун-сааскан дойлап тургай аан.
Кожумаа.
Дириг чорааш Бурган башкыдан
Дискектенгеш дилеп-ле чор мен –
Өртемчейге ырым төнерге,
Өлүм-биле мени алгаш баарын.
ОГЛУМГА (МОЕМУ СЫНУ)
Ада көрбээн – оглу көөр деп үлегер
Анаа кайыын чараш сөс деп, оглукум.
Аас-кежииң алгап-йөрээн чагыымны
Амдыгааштан эки сактып ал, оглум!
Өгбе чагыы, чечен-мерген үлегер
Өйү кээрге, чечек ышкаш частып кээр.
Амдыызында демир хылдар дамчыштыр
Алгаг-йөрег аялгазын ойнап берейн.
Адаларның өпей ыры хөөмей
Анаа каяа аялга деп оглукум,
Алгаг-йөрег, мөргүлүмнү сиңирген
Ачаң чагыы – каргыраада, сактып ал!
РОК-Н-РОЛЛ
Аныяктар, оолдар, кыстарга
Аян ырдан ойнап берээли,
Өртемчейни кезек уттупкаш,
Өөрүп-хөглеп, самнап алгай аан.
Чаңгыс катап чурттаар чуртталгада
Частырыгга таварышпазын,
Дуурайга алыспас кылдыр
Душтуктарын холдан салбазын!
Угдунмастаан кадай-кыстарга
Рок-н-роллдан ойнап берээли,
Чаяңнадыр самнаваза-даа,
Чалыы шаан-даа сагынгайлар аан.
Эмин эрттир улгаткан эвес,
Эпчоксунуп олургаш канчаар,
Ийи-бирлеп тепсенип тура,
Изиргендир бериптиңер, че!
Алдан, чеден харлапкан эвес,
Ашак-оолдар канчап орар боор,
Кадай-кыстар кыжырбас кылдыр
Карбап, самнап кириптиңер, че!
ДYЖYМЕТ (ЧИНОВНИК)
Караңгыны ойладыр
Хаяалыг хүн үндү-ле,
Каңмыылдарны чайладыр
Хаттыг шуурган келди-ле.
Кожумаа:
Бедиин бодаан идегет,
Бээр дыңна, дүжүмет!
Чарлыр четкен чаяаң
Сандайыңга ам сыңмас!
Кинчи-бектиг дөңгүден
Кижилерни хостаар дээш
Алдан-маадыр өгбелер
Амы-тынын бергеннер
Кожумаа.
Чалыы Тывам салгалы,
Чашпаа кулдар болбаалы!
Дөвүнчүкте шаптыктыг
Төжектерни арыглаал!
ОГОРОД
Ой, өңнүк, эзирииңден сергеп көр!Александр Саржат-оол
Огородуң чашпан дуглаан, кончуун көр!
Херимиңниң эжиин безин таанда-ла
Хендир-биле чежеге дээр шарыыр сен?
Кожумаа:
Огородуң иштинде
Шыйлашкыннаан хаваннар
сывыртажып тур,
Херимиңниң дыдыындан
Суурнуң черлик ыттары
шуужуп эрттип тур!
Эй, өңнүк, эзирииңден сергеп көр,
Эът-чем өртээ өзүп-ле тур, кончуун көр!
Өлүрүп чиир дуюглуг мал хамаан чок,
Өскүс анай безин чок сен, кончууңну!
Кожумаа.
Орталанып, эзирииңден сергеп көр,
Орук-суурда чычааннарның хөйүн көр!
Дыңнап көрдаан, чадаг-тергең безин чок,
Тыва кижи «хаван чадаг», кончууңну!